Οι αρχέγονοι τοίχοι
ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ ΒΙΒΙΑΝΝΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
O άνθρωπος στο πέρασμα του χρόνου άφησε απίστευτη κληρονομιά κατασκευών που μαρτυρούν τον τρόπο ζωής ανάλογα με τον τόπο όπου έζησε. Τόπους δύσκολους, κακοτράχαλους και άγονους τους μετέτρεψε σιγά σιγά σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, κατασκευάζοντας κλιμακωτές οριζόντιες λωρίδες γόνιμης γης πάνω σε κεκλιμένες και απρόσιτες πλαγιές. Χαρακτηριστική είναι η προσπάθεια του να μην αφήσει σπιθαμή ανεκμετάλλευτης γης. Τέτοια είναι τα τοπία που αντικρίζουμε σε πολλές γωνιές της γης αλλά και δω στον τόπο μας στη νησιωτική Ελλάδα.
Σήμερα αυτό το περιβάλλον μας είναι οικείο, γνώριμο και το θεωρούμε αυτονόητη συνέχεια του φυσικού περιβάλλοντος, αναπόσπαστο κομμάτι του τοπίου. Πρόκειται για τους χαρακτηριστικούς τοίχους αντιστήριξης, τις ακμασιές ή πεζούλες ή τα χτιά, καμωμένους από ξερολιθιά που συγκρατούν το λιγοστό χώμα και το νερό της βροχής χτισμένους με την πείρα και τη σοφία αιώνων. Είναι πάλι και εκείνοι οι τοίχοι που ξεχωρίζουν τις ιδιοκτησίες, διαμορφώνουν μονοπάτια και αγροικίες, δρόμους, προστατεύουν τις καλλιέργειες και τα δένδρα από το δυνατό αέρα.
Ανάμεσα τους από την ίδια πέτρα αλώνια, μικρές αποθήκες πηγάδια, θημωνιές, καταλύματα για ανθρώπους και ζώα, καλντερίμια που ανεβοκατεβαίνουν πάνω στο τραχύ ανάγλυφο του εδάφους. Και το χρώμα της πέτρας ολόιδιο, με το αυτό των βράχων τριγύρω δεν ξεχωρίζεις την ανθρώπινη κατασκευή απ΄ αυτή της φύσης.
Όλα μαζί αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα, ομορφαίνουν το τοπίο και δίνουν κλίμακα στις απότομες πλαγιές, την κλίμακα του ανθρώπινού μόχθου, της απίστευτης θέλησης, της τιτάνιας προσπάθειας πολλών γενεών να τιθασεύσουν την άγονη γη. Έργα μεγάλης κλίμακας μας εντυπωσιάζουν για την απίστευτη χειρονακτική εργασία που απαιτήθηκε για να ολοκληρωθούν, σε βαθμό ώστε να μας δημιουργείται η εντύπωση πως ολόκληρα τα τοπία είναι έργο των ανθρώπινων χεριών ._
Αρχέγονες χαράξεις, γραμμές που τονίζονται με τη σκιά που ρίχνουν πάνω στο έδαφος ακολουθώντας πιστά και με ακρίβεια τις ισοϋψείς καμπύλες περιτριγυρίζοντας πλαγιές, λόφους, ολόκληρα βουνά που φτάνουν χαμηλά μέχρι τη θάλασσα και μοιάζουν σαν να απόκτησε ξαφνικά η γη ρυτίδες. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις στις Κυκλάδες όπως εδώ στην Αμοργό το περίτεχνο στήσιμο τους, ο ευρηματικός τρόπος που τοποθετούσαν τις φαρδιές σχιστόπλακες και διαμόρφωναν τα (α)κροδώματα, τη στέψη τους δηλαδή, αποτελούν έργα τέχνης.
Παρατηρώντας τους από μακριά, μοιάζουν ώρες ώρες με τα πτερύγια υπερφυσικών δράκων- φανταστικών- που γέρνουν ξαπλωμένοι πάνω στις πλαγιές .
Η φροντίδα, η έγνοια και πάνω απ΄ όλα ο σεβασμός για τη γη, αυτονόητες ενέργειες των προηγούμενων γενεών σήμερα απουσιάζουν εντελώς αφού έχουμε αποκοπεί τελείως από το φυσικό περιβάλλον και το μόνο περιβάλλον που μας είναι γνώριμο είναι αυτό της πόλης: – Χτισμένες μέχρι κορεσμού – χωρίς ίχνος πρασίνου και φυσικού εδάφους.
Οι τόποι έπαψαν να καλλιεργούνται και σταδιακά ρημάζουν αφού κανείς δεν υπάρχει να φροντίσει τη γη. Που και που συναντάς κανένα γέρικο ηλιοκαμένο πρόσωπο να τριγυρνά σαν αερικό ανάμεσα στους μαντρότοιχους και τα μονοπάτια.
Όσο για τις πεζούλες, το νερό του χειμώνα παρασέρνει, όπως είναι επόμενο, τους αναβαθμούς, που χωρίςσυντήρηση και επισκευή καταρρέουν, παρασέρνοντας μαζί τους και το χώμα που συγκρατούσαν αιώνες τώρα. Κάθε χρόνο η καταστροφή μεγαλώνει, εκτάσεις ολόκληρες σαρίζουν και κατρακυλούν στις απότομες πλαγιές, διαλύονται. Η φύση επαναφέρει το τοπίο στην αρχική, φυσική του κατάσταση. Οι άνθρωποι των πόλεων αγνοούν την αξία των προαιώνιων αναληματικών ξερολιθιών και τις αντιμετωπίζουν ως γραφική εικόνα – μακριά από την ουσιαστική τους λειτουργία. Το ανθρωπογενές περιβάλλον χιλιετιών, που έθρεψε γενιές και γενιές στις μέρες μας το καταναλώνουμε όπως κάθε τι άλλο, ως εικόνα μόνο.
Μια εικόνα που τη χρειαζόμαστε για να προσελκύουμε τουρίστες, αφού το μόνο που απέμεινε είναι η τουριστική εκμετάλλευση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν οι ορδές των εξουθενωμένων και απηυδισμένων από τη χειμωνιάτικη εργασία αστών ξεχύνονται να βρουν λίγες στιγμές γαλήνης και ξενοιασιάς.
Κι όμως αυτά τα ξεχωριστά τοπία έπρεπε εδώ και χρόνια να κηρυχθούν διατηρητέα, ως τόποι μοναδικής φυσικής ομορφιάς .
Μήπως μάλιστα με τη βοήθεια της πολιτείας, οι τοπικές κοινωνίες θα έπρεπε να συνδράμουν με κάθε μέσον ώστε να προστατεύονται και κυρίως να συντηρούνται οι υπέροχοι τόποι που μας κληροδοτήθηκαν.
Είναι χρέος όλων μας να προστατεύσουμε αυτό που μας άφησαν οι προηγούμενες γενιές ως ανεκτίμητη παρακαταθήκη και αποτελεί την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Εμείς άραγε τι θα αφήσουμε, τι θα αφήσουμε? Ένα απίστευτο συνονθύλευμα ανούσιων και άχρηστων κατασκευών που συναγωνίζονται ποία θα προκαλέσει περισσότερο από την άλλη.
Σπίτια και ξενοδοχεία που τις περισσότερες φορές φαντάζουν σαν κακόγουστες καρικατούρες δίπλα σε πανάρχαιες κατασκευές και αρχέγονα τοπία.
Καμάρες από μπετόν, τοίχοι επενδεδυμένοι με πέτρες ελάχιστου πάχους, χωρίς να επιτελούν καμία στατική λειτουργία, απολήξεις στηθαίων που μιμούνται περιστεριώνες, αναγλυφάδες που όμως δεν κατεβάζουν νερό, πισίνες σε βραχώδεις πλαγιές η δίπλα ακριβώς στη θάλασσα, να θυμίζουν ένα τεράστιο ψεύτικο και θλιβερό σκηνικό.
Έτσι το χωριάτικο έχει μεταλλαχθεί σε αρχοντοχωριάτικο ανάγοντας το φολκλόρ και το κιτς σε κυρίαρχο πρότυπο και το περιττό σε αδιαμφισβήτητο αγαθό. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως και οι μόνιμοι κάτοικοι και των πιο απομακρυσμένων περιοχών, έχουν επηρεασθεί από το γενικευμένο μοντέλο διαβίωσης των ημερών μας. Τα όρια ανάμεσα στο αστικό και το αγροτικό τοπίο είναι πλέον δυσδιάκριτα. Οι πόλεις «ξεχειλίζουν « και καταπίνουν την ύπαιθρο, αφού η άναρχη εξάπλωση και η διασπορά νέων κτισμάτων δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό. Η προαιώνια σύγκρουση πόλης- υπαίθρου έρχεται σήμερα ξανά στο προσκήνιο με τον πιο δραματικό τρόπο και το θρυλούμενο Ν/Σ για το Εθνικό Χωροταξικό που ήδη ψηφίστηκε μόνο πρόβλεψη για τα παραπάνω δεν περιέχει. Και ακολουθιέται από το ειδικό χωροταξικό σχέδιο για τον τουρισμό που περιέχει μια από τις πλέον ολέθριες διατάξεις για την υπαίθρια δόμηση : Τα ξενοδοχεία – κατοικίες που χωροθετούνται σε όλες τις νησιώτικες και ιδιαιτέρου κάλλους περιοχές. Η Αμοργός πνίγεται…
Είναι γνωστό ότι ο τουρισμός έχει πολλές φορές χρησιμοποιηθεί ως οικονομικός επιταχυντής για την ανάπτυξη της χώρας. Το άτοπο είναι ότι δεν έχουμε ποτέ θέσει σε προτεραιότητα τη φροντίδα, την προστασία και τον σεβασμό στο πολυτιμότερο χαρακτηριστικό της που αφορά και στον τουρισμό: Την ανεπανάληπτη ομορφιά των χρυσαφένιων γυμνών τοπίων της με τους αρχέγονους τοίχους.