Skip to main content

Ασφοντυλίτης, μνημείο της Αμοργιανής αγροτικής αρχιτεκτονικής

Η άλλοτε ζωντανή αγροτική εγκατάσταση, άθικτη από νεώτερες επιδράσεις, σφραγίζει παντού το χώρο με τη λιτή της αισθητική: στ’ αλώνια και στα πηγάδια, στους φούρνους και στις εσωτερικές διαμορφώσεις των σπιτιών (θέση της εστίας, κτιστά κρεβάτια κλπ.), στο λιθόκτιστο δρόμο που διασχίζει.

… Η πέτρα σαν δομικό υλικό δύσκολα ξεχωρίζει από τον φυσικό περίγυρο, σχηματίζοντας μια πολυσύνθετη μεσ’ την απλότητά της  εικόνα λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής

Κάποια στιγμή, δεξιά και αριστερά του δρόμου, ο περιηγητής θα παρατηρήσει ιδιότυπες, σκαλισμένες στους βράχους ζωγραφιές. Πριν από 100 περίπου χρόνια τις φιλοτέχνησε το χέρι ενός ανάπηρου παιδιού, που όμως την ψυχή και τις αισθήσεις του συντηρούσε και δυνάμωνε η σφριγηλότητα του άγονου και ερημικού τοπίου! Ζωγραφιές που οδηγούν συνειρμικά σε εποχές πανάρχαιες, σφραγισμένες από σπάνια βραχογραφήματα.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται η εκκλησιά του Αϊ Νικόλα, ξεχωριστή αρχιτεκτονική νότα, άσπρη αδρή πινελιά στο γκρίζο μοτίβο της πέτρας. Μονοπάτι κατηφορικό, δύσβατο, οδηγεί ανατολικά από τον οικισμό στα Χάλαρα, παρθένα ακτή στα ΝΑ, με σημαντική πηγή.

Ο Ασφοντυλίτης είναι θέση πρωτοκυκλαδική, σημαντική και στους ιστορικούς χρόνους, αφού λείψανα ελληνιστικού πύργου έχουν εντοπιστεί στην περιοχή.

1885 – J.Th. Bent
«Το ορεινό χωριό, όπου γευματίσαμε, έφερε το μακρύ όνομα Ασφοντυλίτης. Είναι χωριό τυροκομικό και αποτελείται από χαμόσπιτα. Αυτό που καταλύσαμε ήταν γεμάτο από τυριά που στέγνωναν σε καλάμια, που κρέμονταν από τους τοίχους, ώστε να σχηματίζουν ράφια… Σ’ αυτό το χωριό οι γέροι φορούν μια αρχαία φορεσιά, που αποτελείται από ένα περίεργο γιλέκο ή μπούστο και την κόκκινη σκούφια, ένα πλεκτό κάλυμμα που κρέμεται κάτω από μια πλευρά, που τους φτιάχνουν οι γυναίκες τους στο σπίτι κλώθοντας το υλικό και βάφοντάς το με ένα είδος μούρου που βρίσκουν στους λόφους».[/box]
Τάσος Αναστασίου (Οδοιπορικό της Αμοργού)

ΣΤΟ «ΒΑΣΙΛΕΙΟ» ΤΟΥ ΑΣΦΟΝΤΥΛΙΤΗ

Του ΗΛΙΑ ΠΡΟΒΟΠΟΥΛΟΥ

Στον Ασφοντυλίτη ο οποίος αποτελούσε και το κέντρο για τους κοντινούς σε αυτόν διαλυμένους πριν απ’ αυτόν οικισμούς, Χάλαρα, Ρίζα, Απόλακα και Ξηροκάμπι ζούσαν μόνιμα μέχρι τα πρώτα της δεκαετίας του 1950 χρόνια, αρκετές οικογένειες και τα μέλη τους αντάμωναν συνήθως κατά την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα, όταν έρχονταν ο παπάς από τον Ποταμό, στη λειτουργία που έκανε στον Άγιο Νικόλαο.

Άγνωστο για πιο λόγο, στον Ασφοντυλίτη ίσχυε ατύπως ο θεσμός της βασιλείας, όπου βασιλεύς ήταν ο παππούς του Μιχάλη Αρτέμη, Μιχάλης και αντιβασιλεύς ο πατέρας του Ρουσέτος. Τους βασιλείς πλαισίωνε ένα Φρουραρχείο επικεφαλής του οποίου ήταν ο Νικόλας Δημητρίου και μέλη άλλοι άνδρες του οικισμού. Φυσικά και οι αρμοδιότητες του βασιλέως περιορίζονταν στην επικράτεια του Ασφοντυλίτη αλλά όπως και να είχε το πράγμα, ήταν μια σημαντική αρχή για τον τόπο και πιθανόν είχε λόγο σε πολλές από τις λειτουργίες της μικρής κοινωνίας που βασίλευε.

Ίσως την «εξουσία» να την επέβαλε ο γέρο Μιχάλης ο οποίος πήγε να βασιλέψει πλέον στον ουρανό το 1957, λόγω της θητείας του στην ανακτορική φρουρά• δεν πήγαζε μόνο από αυτό το γεγονός αλλά και από τη σωματική του δύναμη. Ο βασιλιάς ήταν ένας άντρας δυο μέτρα ψηλός και διέθετε μεγάλη δύναμη, τόση που σε αυτόν αποδίδεται η τοποθέτηση των μεγάλων υπέρθυρων στις κατοικιές του οικισμού. Αυτός είχε φέρει κάποτε στον οικισμό και μια γκραβούρα του τσάρου της Ρωσίας Νικολάου με τη γυναίκα του και η οποία κοσμεί το σαλόνι της κατοικιάς του Μιχάλη όπου έχουν τη θέση τους και κάποιοι έκπτωτοι του ελληνικού στέμματος…

Αντίθετα, στην κατοικιά του Νικόλα Θηραίου, του οποίου ο πατέρας ήταν απλός φρουρός, δεν έχει τίποτα εμβληματικό να κρεμάσει στον τοίχο και η διακόσμηση περιορίζεται σε απλές σύγχρονες οικογενειακές φωτογραφίες.

Ανεξάρτητα όμως από αυτά, τα οποία αποτελούν και την πρώτη ύλη για πολλούς εύθυμους διαλόγους, οι κατοικιές και του Αρτέμη και του Θηραίου αποτελούν εξαιρετικά δείγματα αρχιτεκτονικής καθώς λόγω της συνεχούς κατοίκησής τους δεν προσβλήθηκαν από το χρόνο και διατηρούν ακόμη ακέραια όλα τα ιθαγενή στοιχεία που χαρακτήριζαν τα παλιά σπίτια της Αμοργού. Πιθανόν να είναι και μοναδικές που υπάρχουν σήμερα σε όλο το νησί και το γεγονός τις κάνει ακόμα πιο σημαντικές για τη μελέτη του πολιτισμού της Αμοργού και φυσικά για την προστασία τους.

Ηλίας Προβόπουλος (Actimon)